Lina Meruane: „Nie wiem, jak odpowiedzieć na to pytanie. Jak mówić o przemocy, nie będąc jednocześnie agresywną?”

Lina Meruane, wielokrotnie nagradzana chilijska pisarka, eseistka i dziennikarka kulturalna (Santiago, Chile, 1970) jest jedną z zagranicznych gości obecnych na Międzynarodowym Festiwalu Literatury Filba 2025. Pochodząca z Włoch i Palestyny , opublikowała trzy książki na ten temat, zebrane w tomie „Palestine in Pieces”: „Becoming Palestine”, „Becoming Others” i „Faces on My Face ” . Podczas otwarcia festiwalu w zeszły czwartek pisarka postanowiła skupić się na tym temacie w swoim debiucie. To oczywisty wybór w kontekście trudnego tematu.

Jej twórczość została przetłumaczona na wiele języków , w tym angielski, włoski, portugalski, francuski i niemiecki. W 2023 roku otrzymała za swoją twórczość Iberoamerykańską Nagrodę Literacką im. José Donoso , a także Nagrodę Anny Seghers w Niemczech oraz Nagrodę Sor Juana Inés de la Cruz za książkę „Sangre en el ojo” (Krew w oku ) (2012). Wykłada również kreatywne pisanie na Uniwersytecie Nowojorskim (USA).

„ Empatia przebija się przez mur , lustro, które reprezentuje drugiego, wypełniając lukę, by cierpieć razem z nim w jego/jej strasznych okolicznościach” – przeczytał w audytorium Malba podczas otwarcia Filba dwa dni temu. Chwilę później rozmawiał z Clarín .

– W tym samym tekście, który czytasz z Palestine in Pieces , pojawia się sprzeczność w tym odczuciu: „Można wczuć się w agresora”.

– Uważam, że interesujące jest skupienie się na tym, czym jest empatia. Ponieważ samo stwierdzenie, że jestem empatyczny, nie wystarczy. Możemy wczuć się w sytuację jednej strony, drugiej, i istnieje niebezpieczeństwo myślenia o empatii jako o czymś w rodzaju energii „rozwiązującej” wszystkie problemy. Nie chodzi o to, że nie warto być empatycznym, i mówię o tym również w tekście, ale musimy też mierzyć skutki, możliwości i zawiłości empatii. I pomyśleć, że musimy wczuć się w sytuację właściwej strony historii, ofiar historii, ale musimy też domagać się konkretnych działań. Absolutnie. Że tak nie jest… Ponieważ nawet teraz empatia jest bardzo rozwodniona, jeśli chodzi o dawanie lajków i empatię, i wtedy poczułem się całkiem spokojny, ponieważ wyraziłem swoje poparcie dla sprawy. Ale potrzeba o wiele więcej; musimy demonstrować na ulicach, musimy wymagać od naszych przedstawicieli. Kiedy zobaczyłem, że kilku z nich zostawiło Netanjahu prawie samego w Organizacji Narodów Zjednoczonych, ponieważ kilka delegacji odeszło. W ONZ, gdzie świat nie jest reprezentowany, są przywódcy krajów, którzy mają własne interesy, własnych przyjaciół, własne powiązania. Nagle pomyślałem: „Chwila, czy coś się zmienia? Czy to naprawdę się dzieje?”. Że nagle wyjątkowego charakteru tej bezkarnej przemocy nie można dłużej tolerować. I wtedy człowiek pyta siebie: „Co się dzieje?”. Myślę, że ważne jest, aby zadać sobie pytanie: W jakim stopniu to współczucie dla dobrej sprawy sprawia, że ​​ma to skutek polityczny? To samo pytanie zadaję sobie w odniesieniu do literatury. W jakim stopniu mój własny wysiłek włożony w pisanie, refleksję i wyobraźnię ma wpływ? I często słyszę pytanie: „Co może literatura?”. A ja mówię: „Słuchajcie, literatura to mikro-dzieło polityczne. Mój tekst spotyka się z twoją lekturą, a potem z czyjąś lekturą”. Nie chodzi o to, że literatura zmieni świat, ale mobilizuje, edukuje, pomaga nam myśleć. Jak efekt domina, mały efekt domina. Zobaczymy, jak daleko zajdzie. Jest piękny moment w klasie, jest też wiele okropnych momentów, ale jest piękny moment, kiedy widzisz ucznia otwierającego oczy i mówiącego: „Ach!”. I mówisz: „Ach, dobrze! To jest to!”. Coś się stało. Myślę, że gdybym nie miał odrobiny nadziei w tym, co robię, nie mógłbym kontynuować.

W 2012 roku opublikował „Krew w oku” , powieść, w której fikcja i autobiografia przeplatają się ze sobą, rany, nauka, ślepota .

„Wrażliwość” — dodaje, pozwalając słońcu świecić przez okno baru hotelu, w którym się zatrzymała w Palermo — „uzależnienie, wyzdrowienie, którego nie zawsze udaje się osiągnąć. Ciągle zadawałam sobie pytania, zawsze je zadaję. Czytałam o ślepocie, oczach… Mój wieloletni partner powiedział mi: „Co z tym zrobisz? Skąd ta twoja obsesja na punkcie oczu?” Czuję, że lepiej myślę, kiedy piszę, i rozumiem, co myślę, kiedy piszę . Myślałam, że to temat, który ma znaczenie tylko dla mnie, a nagle wybuchło powstanie społeczne w Chile i zaczęłam dostrzegać, jak zaczęli mordować oczy obywateli. To nie przypadek, ale coś wyraźnie zaplanowanego, przemyślanego, wyćwiczonego. Sposób na pokazanie przemocy władzy na widoku, zastraszenie i popisywanie się .

Meruane powie, że to wszystko było dla niej bardzo szokujące: „Zdałam sobie sprawę, że nie chodziło mi o oczy, ale o to, że ci u władzy dbali również o oczy obywateli . Ci u władzy interesowali się również obywatelami, którzy się przebudzili – tak mówiono w tamtym czasie – nie tylko przestając widzieć, ale karząc ich za to, że widzieli. A potem powiedziałam, że to jest moment, w którym muszę wyrzucić z siebie wszystko, o czym myślałam i pisałam przez te, nie wiem, 20 lat. Więc bardzo szybko napisałam Blind Zone (2021, esej podzielony na trzy części) i odkryłam, że to nie dzieje się tylko w Chile, to dzieje się w Kolumbii, w Quito, na Bliskim Wschodzie ”.

I w Palestynie, oczywiście . Dodaje do listy kraj swoich przodków. „ Był też sposób, by ukarać obywateli, którzy powstali w Palestynie, łamiąc im ręce i nogi — to znaczy nie zabijając ich , ale uszkadzając i pozostawiając ich niezdolnymi do stania. Zupełnie inna artykulacja niż w naszych dyktaturach, które ukrywały szkody, ponieważ szkody zniknęły, a oni również wzięli na siebie zabijanie. Tutaj chodzi o pokazanie szkód, szkód, które osłabiają obywateli. Szkody, które przypominają im, że są tylko ciałami i że te ciała będą uszkodzone, bolesne i na zawsze unieruchomione lub niepełnosprawne. Karanie, by unieruchomić obywateli w ich ciałach i zmusić ich do zapłaty za ich bunt , ale nie do śmierci, ponieważ śmierć ma krajowy i międzynarodowy koszt polityczny.”

– Jednak świadomość wpływu obrazów, zwłaszcza tych rozpowszechnianych na temat tego, co dzieje się w Strefie Gazy, sprawia, że ​​wiele osób woli ich nie oglądać ze względu na ich okrucieństwo. I tu właśnie słowa, takie jak Twoje, nabierają innej wartości.

– Otwieramy bardzo duże pudełko refleksji. Przypomina mi to esej Virginii Woolf zatytułowany „Trzy gwinee” , który zaczyna się od refleksji Woolf na temat hiszpańskiej wojny domowej i fotografii ciał poćwiartowanych w wyniku bombardowań, które zaczyna otrzymywać. Woolf utrzymuje tezę, że oglądanie tych fotografii jedynie nas aktywuje i w pewnym sensie mobilizuje na zawsze, ponieważ nie da się ich znieść, nie da się znieść widoku tej śmierci. Susan Sontag, stając w obliczu cierpienia innych, kwestionuje tę tezę i twierdzi, że to nieprawda, że ​​te same fotografie nie robią tego samego z każdą osobą. Właściwie mogę patrzeć na to zdjęcie i współczuć Palestyńczykom i odczuwać ból – to jedna z reakcji – ale mogę też patrzeć na to zdjęcie i mówić: „Jak dobrze, że wszyscy są karani; zasłużyli na to”. A pomiędzy nimi są ci, którzy nie są w stanie nawet spojrzeć na zdjęcie albo nie chcą na nie patrzeć, żeby nie uczestniczyć w tej chorobliwości, przemocy, cyrkulacji i śmierciach.